Araklı'da Belediye Seçimlerinin Tarihi ve Analizi

ARAKLI’NIN KURULUŞU 

Trabzon’un doğusunda 1830’lu yıllarda Tuzcuoğulları öncülüğünde meydana gelen ve odönemde Sürmene’yi de olumsuz etkileyen büyük ağa isyanlarından sonra harekete geçen Trabzon Valisi Hazinedarzade Osman Paşa isyanları bastırmış ve 1834 yılında AraklıKaradere vadisinde bir pazar yeri kurdurmuştur. Araklı’nın bir yaşam yeri olarak temeli bu şekilde atılmıştır. Sürmene nahiyesinin 1873’de kaza (ilçe) olmasından sonra Sürmene  kaymakamlığı ve Sürmene Belediyesi1876 yılında Araklı Konakönü’nde kurulmuştur. Araklı’nın ve Sürmene’nin ilk kaymakamı Pertev Efendi, ilkbelediye reisi ise Muhammed Temel Efendi’dir. Fakat Araklı insanının tüm itirazlarına rağmen,1910 yılında Konakönü’ndekiSürmene hükümet ve yerel idare teşkilatının Sürmene Humurgan’a taşınmasından sonra Araklı, 25 Şubat 1918’den itibaren Sürmene’ye bağlı Karadere nahiyesi olarakidare edilmiştir. Araklı yöresi, 27 Şubat 1953 tarihinde Sürmene’den ayrılarak ilçe olmuş, 5 Mayıs 1953 tarihinde ise Araklı ilçe teşkilat ve kadrosu hizmete başlamıştır. Araklı’nın ilk kaymakamı Muhittin Demiröz olmuştur.

 ARAKLI BELEDİYE BAŞKANLARI

Araklı’nın ilk belediye başkanı, Araklı Köyü'nde yani şimdiki Hürriyet Mahallesi’nde uzun yıllar muhtarlık yapan Temel Çavuşoğlu’dur.Araklı'nın ilçe olmasından sonra,1953-1957 arasında atama şeklinde görev almıştır. Temel Çavuşoğlu, Araklı'da adaletli yaklaşımları nedeniyle sevilen bir isim olmuştur. Araklı’da 1957-1960 arasında başkanlık yapanikinci belediye başkanı,Araklı Hürriyet Mahallesi'nde meskun Civelek ailesine mensup Salim Civelek’tir.Araklı’nın üçüncü belediye başkanı ise 1960 İhtilali sırasında belediye başkanlığına atanan ve 1960-1963 arasında başkanlık yapan Yusuf Çebi'dir. Bir süre öğretmenlik yaptığı için "Hoca" olarak tanınanYusuf Çebi, başkan seçilmesine rağmen yakalandığı amansız hastalığının tesiriyle makamda uzun süre kalamamıştır. Araklı’nın dördüncü belediye başkanı,1960 İhtilali’nden sonra hazırlanan 1961 Anayasası doğrultusunda yapılan 17 Kasım 1963 seçimlerini kazanan isim Yılmaz Çebi’dir. Yılmaz Çebi görevini 1977 yılına kadar sürdürmüş fakat aynı yıl yapılan seçimde, siyasetteki sol rüzgarında tesiriyle, Araklı belediye başkanlığına Osman Zeki Çebi seçilmiştir. O da görevini 1980 İhtilali’ne kadar sürdürmüş, 1980 İhtilali döneminde Albay Ferhat Çebi’nin Araklı belediye başkanlığına atanmasıyla görevinden ayrılmıştır.Askeri disiplin ile görev yapan Albay Ferhat Çebi, 1980-1984 arasında başkanlık görevinde bulunmuştur. 1980 İhtilalinin siyasetteki etkisinin azalması üzerine 1984 yılında girdiği seçimleri tekrar kazanan Yılmaz Çebi, görevini vefat tarihi olan 1990 yılına kadar sürdürmüştür.

Yılmaz Çebi'nin Araklı siyasetindeki yoğun etkisi vefatından sonra da devam etmiştir. Yerine aday gösterilen oğlu mühendis Niyazi Çebi, herhangi bir partiye katılmadan hatta halkın genel eğilimi doğrultusunda 1990 yılında bağımsız olarak seçime katılmış ve kazanmıştır. Araklı halkı, Yılmaz Çebi'yekarşı vefasını, onun vefatından sonra oğlu Niyazi Bey üzerinden ortaya koymuştur. Niyazi Çebi, 1990-1999 yılları arasında Araklı’da hatırlı bir süre belediye başkanlığı yapmıştır. Kendi rızasıyla görevini bırakan Niyazi Çebi, Araklı insanının gönlünde iz bırakan bir belediye başkanı olmuş ve akabinde İstanbul’daki iş yaşamına dönmüştür. Araklı’da bir diğer iz bırakan belediye başkanı ise Ümit Çebi olmuştur. Araklı’nın dik duran ve eğilmeyen belediye başkanlarından biri olan Ümit Çebi, toplam 10 yıl süresince Araklı belediye başkanlığı görevini sürdürmüştür. 29 Mart 2009 seçimlerinde Araklı belediye başkanı seçilen Recep Çebi ise görevini 2023 yerel seçimlerine kadar devam ettirmiştir.

 ARAKLI’DA BELEDİYE BAŞKANLIĞINDA İZ BIRAKAN İSİM

Araklı’daki belediye başkanlığı görevini 20 yıl boyunca adeta rekor kırarak yapan isim Yılmaz Çebi’dir. 30 yaşında ve 17 Kasım 1963 seçimlerinde Araklı belediye başkanı olarak seçilmiştir. Araklı’nın Sürmene’den 1953 yılında ayrılmasından on yıl sonra Araklı'daki mevcut 3000 civarındaki seçmenin 1900'ünün oyunu alıp, rakiplerine fark atarak başkan seçildiği ifade edilmektedir. Bu dönemde Yılmaz Çebi, Araklı'daki Büyük Cami, Küçük Cami, eski belediye binası, eski jandarma karakolu ve çarşı başındaki tek katlı dükkanlar dışında, ciddi bir yapılaşmanın ve alt yapının olmadığı aksine plansız, programsız bir Araklı'yı teslim almıştır.

Yılmaz Çebi, 17 Kasım 1963 tarihindeki seçimler sonrasında ele aldığı başkanlık yetkisini, 11 Aralık 1977 tarihindeki yerel seçimlere kadar 14 yıl boyunca aralıksız sürdürmüştür. 1963 ile 1977 yılları arasındaki yani 2 Haziran 1968 ve 9 Aralık 1973 tarihlerindeki seçimleri kazanarak belediye başkanlığı görevini devam ettirmiştir. Dolayısıyla; 1963, 1968, 1973 yıllarındaki üç yerel seçimi de hatırlı oylarla kazanarak 14 yıl aralıksız belediye başkanlığı yapmıştır. Bu arada partisini değiştirmiş ve CHP'den Adalet Partisine geçmiştir. Fakat 1977 yılında siyasette esen sol rüzgar nedeniyle seçimleri kaybetmiştir. Diğer taraftan, 12 Eylül 1980'de meydana gelen askeri ihtilalin siyaset yasağının etkisiyle, 1983 yılına kadar 7 yıl başkanlıktan uzak kalmıştır. Siyasete ara veren Yılmaz Çebi, 1977-1983 yılları arasında altı yıl boyunca İstanbul'daki ticari işleriyle meşgul olmuştur. Bu dönemde CHP'den başkan seçilen akrabası Osman Zeki Çebi ise, 1977 yılından 1980 İhtilali'ne kadar başkanlık yapmış fakat 1980 İhtilali döneminde görevden alınıp yerini asker kökenli Albay Ferhat Çebi'ye bırakmıştır.

Yılmaz Çebi, siyasi yasakların kalkması ve partilerin 1983 yılında seçimlere katılma imkanı elde etmeleri üzerine ANAP'tan adaylığını koyduktan sonra 28 Mart 1984 tarihinde yapılan mahalli seçimlerde Araklı'da kayıtlı 3705 kayıtlı seçmenin 1649'unun oyunu almıştır. % 55.5 gibi yoğun bir oy oranıyla Araklı'nın yedinci belediye başkanı seçilmiştir. 26 Mart 1989'da yapılan yerel seçimlerde ise, Araklı'da kayıtlı 6490 seçmenin 2061'inin oyunu alarak % 42.6'lık bir oranla seçimi yeniden kazanan Yılmaz Çebi, görevini vefat ettiği 1990 yılına kadar altı yıl boyunca aralıksız sürdürmüştür.

Seçimlerde masraflı kampanyalar yerine daha çok bire bir ilişkilerini kullanarak, kavgaya gürültüye sebebiyet vermeden hatta kutuplaşmadan uzak durarak iki farklı dönemde (1963-1977 arası ve 1984-1990 arası) ve toplamda yirmi yıl boyunca Araklı'da belediye başkanlığı yapmıştır. Duruşu, yaklaşımları ve halkın gönlünde yer eden başkanlığınedenleriyle Yılmaz Çebi, çoğu Araklı insanı tarafından halen “Efsane Başkan” olarak hatırlanmaktadır.

ARAKLI’DAKİ BELEDİYE SEÇİMLERİNİN ANALİZİ

Araklı ilçesinin 1953 yılında kurulmasından sonra Türkiye’de 17 Kasım1963, 11 Aralık 1977, 25 Mart 1984, 26 Mart 1989, 27 Mart 1994, 18 Nisan 1999, 28 Mart 2004, 29 Mart 2009, 30 Mart 2014 ve 31 Mart 2019 yıllarında yerel seçimler yapılmıştır. Araklı’nın her bir yerel seçimi detaylarıyla incelendiğinde, Araklı’daki siyaset kültürü, siyasi olgunluk, seçilme ve seçilme yaklaşımları açısından ciddi verilere ulaşılmakta, Araklı’nın beşeri,toplumsal, kültürel ve yerel siyaset özellikleri açılardan değerlendirilmesine yerel seçimler nokta-i nazarından da ciddi bir katkı sunulmaktadır.

 Araklı’nın 1953 yılında ilçe olarak teşkilatlandırılmasından sonraki ilk düzenli seçim 17 Kasım 1963 tarihinde yapılmıştır. Araklı, 17 Kasım seçimlerine toplam 6 sandıkta 1967 seçmenle katılmıştır. Seçime CHP’den giren Yılmaz Çebi 824 oy alarak belediye başkanı seçilmiştir. Adalet Partili rakibi ise 498 oy almıştır. Yılmaz Çebi’nin oy oranı %62.33, rakibinin oy oranı ise %37.67 olmuştur. Toplam 1322 oyun kullanıldığı seçimde geçersiz oy oranı ise 85’tir.

11 Aralık 1977 yerel seçimlerine Araklı’da 3739 seçmen sayısı ve 13 sandıkla girilmiştir. Seçmen ve sandık sayısının artmasında Araklı’ya yeni katılan mahallelerin etkisi yüksektir. CHP’den Osman Zeki Çebi’nin 1211 oyla kazandığı seçimde Adalet Partisi adayı Yılmaz Çebi 913 oy almıştır. Oyların %55.58’ini Osman Zeki Çebi alırken, Yılmaz Çebi %41.9’unu kazanmıştır.MSP’li adayın aldığı oy 55 olup, kullanılan oylara oranı %2.52’dir. Toplam 2179 oyun geçerli olduğu seçimde geçersiz oy sayısı ise 101’dir.

25 Mart 1984 yerel seçimlerinde Araklı’nın seçmen sayısı 3705 olup, sandık sayısı ise 12’dir. Bu seçimde, bir önceki seçime göre seçmen sayısında düşüş gözlenmektedir. Yapılan seçimde ANAP adayı Yılmaz Çebi 1649, SODEP adayı Muzaffer Ersoy 744, RP adayı Alirıza Özderya 492, DYP adayı Hüseyin Cahit Çebi ise 88 oy almıştır. Toplam 2973 oyun geçerli sayıldığı seçimde 166 oy geçersiz olmuştur. Alınan oyların partilere dağılım yüzdesi şöyledir: ANAP %55.47, SODEP %25.03, RP %16.55, DYP %2.96.

26 Mart 1989 yerel seçimlerine Araklı’da 6490 seçmen ve 19 sandıkla girilmiştir. Yılmaz Çebi’nin vefatından sonra ANAP’tan aday gösterilen Niyazi Çebi 2061 oy almış, MÇP’den aday olan Özcan Hacıhasanoğlu 1116 oy, SHP’den aday olan İsmail Hasançebi 1084 oy, RP’den aday olan Ferhat Çebi ise 576 oy almıştır. 4837 oyun geçerli sayıldığı seçimde, 244 oy geçersiz kalmıştır. Seçimde ANAP %42.61, MÇP %23.07, SHP %22.41, RP ise %11.91 oy oranında kalmıştır.

27 Mart 1994 tarihli yerel seçimlere 7902 seçmen ve 29 sandıkla girilmiştir. Seçimde ANAP adayı Niyazi Çebi 2923, RP adayı Süleyman Ramazanoğlu 2272, DYP adayı Hasan Civelek 616, MHP adayı Ruşen Özderya 345, SHP adayı Mustafa Alioğlu ise 165 olmak üzere toplamda 6321 oy geçerli sayılmıştır. 280 oy geçersiz olmuştur. Oyların partilere dağılım oranı şöyledir: ANAP %46.24, RP %35.94, DYP %9.74, MHP %5.46, SHP %2.61. Bu seçimde Yeşilyurt beldesinde yapılan seçimi ise, %51.8 oy oranı ve 492 oyla ANAP adayı Hamit Baycan kazanmıştır.

 18 Nisan 1999’da yapılan Araklı yerel seçimlerine 7121 seçmen ve 58 sandıkla başlanmıştır. Seçimlerde Fazilet Partisinden Ümit İsmailçebioğlu 2527 oy, ANAP’tan Dursun Çebi 1925 oy, CHP’den Murat Çuvalcıoğlu 906 oy, MHP adayı 892 oy, DYP adayı 263 oy, DSP’den Raif Hacıhasanoğlu 257 oy, BBP adayı 46 oy almıştır. Oyların partilere dağılımı; FP %37.07, ANAP %28.24, CHP %17.29, MHP %13.09, DSP %3.77, BBP %0.67 olmuştur. Toplam 6816 oy geçerli sayılırken, 305 oy geçersiz olmuştur. 1999 yılı Araklı belde belediye seçimlerinde ise; Çankaya beldesinde ANAP adayı Burhan Akyıldız 588, Erenler beldesinde Fazilet Partisi adayı Hasan Ayvazoğlu 661, Yeşilyurt beldesinde Fazilet Partisi adayı Hamit Baycan 578 oy almıştır. Oyların dağılımı; Çankaya’da ANAP %96.4, Erenler’de FP %67.07, Yeşilyurt’ta FP %48.6 şeklinde gerçekleşmiştir.

Araklı’da 28 Mart 2004 yerel seçimlerine 46 sandıkta 11.897 oy ile gidilmiştir.Saadet Partisi’nden Ümit İsmailçebioğlu4314 oy, AK Parti’den Muharrem Çebi 1628 oy, CHP’den Yusuf Hasançebi 214 oy, MHP’den Osman Bal 179 oy, DSP adayı 44 oy, Genç Parti’den Mehmet Şahin Savcı 37 oy, Bağımsız Dursun Ali Bacıoğlu 26 oy, BTP’den Emrullah Alioğlu 26 oy, BBP’den Affan Güven 16 oy almıştır. Oyların partilere göre dağılım yüzdeleri şu şekilde olmuştur: SP %66.47, AK Parti %25.08, CHP %3.3, MHP %2.76, DSP %0.68, GP %0.57, Bağımsız %0.49, BTP %0.4, BBP %0.25. Kullanılan 6490 oy geçerli, 165 oy ise geçersiz olmuştur. Araklı beldelerindeki seçimlerde gerçekleşen oy dağılımı ve yüzdeleri ise şu şekildedir: Çankaya’da AK Parti’den Burhan Akyıldız 279 oy (%97.5), Erenler’de AK Parti’den Hasan Ayvazoğlu 619 (%57.2), Yeşilyurt’ta AK Parti’den Hüseyin Kalaycı 838 oy (%53.9).

29 Mart 2009 Araklı seçimlerine 11.312 seçmen ve 43 sandık ile başlanmıştır. AK Parti’den Recep Çebi 4075 oy, SP’den Ümit İsmailçebioğlu 3924 oy, MHP’den Murat Şahintürk 283 oy, CHP’den Kemal Civelek 61 oy, BBP’den Mustafa Tilki 52 oy, DSP’den Zekeriya Vural 39 oy, BTP’den Saniye Şahin 15 oy almıştır. Toplam 8449 oyun geçerli, 325 oyun geçersiz sayıldığı seçime katılım %77.56 oranında gerçekleşmiştir. Partilerin aldıkları oy yüzdeleri ise şöyle gerçekleşmiştir: AK Parti %48.2, SP %46.4, MHP %3.35, CHP %0.72, BBP %0.62, DSP %0.46, BTP %0.18. 2009 seçimlerinde belde belediyelerindeki oy dağılımı şu şekildedir: Çankaya’da AK Partili Burhan Akyıldız 349 oy (%82.7), Erenler’deSP’li Ömer Bektaş 499 oy (%46.3), Yeşilyurt’ta AK Partili Hüseyin Kalaycı 827 oy (%51.6).

30 Mart 2014 seçimleri Araklı için daha yoğun şekilde gerçekleşmiştir. Trabzon’un büyükşehir olması Araklı’daki yerel seçimleri hem nitelik hem de hacim olarak etkilemiştir. Bu seçimlere Araklı 33.681 seçmen ve 144 sandık ile girmiştir. Seçimde AK Parti adayı Recep Çebi 16.023 oy, SP’li Ümit İsmailçebioğlu 8481 oy, MHP’li Abdülbaki Malkoçoğlu 914 oy, CHP’li Adnan Beşir 741 oy, DP’li Abdul Erbay 155 oy, BBP’li Kamuran Gökbudak 66 oy, Bağımsız aday Hazer Çavuşoğlu 57 oy almıştır. Seçimde AK Parti %60.4, SP %32.0, MHP %3.45, CHP %2.80 oranında oy elde etmiştir. Kullanılan toplam 26.500 oy geçerli, 833 oy geçersiz sayılmıştır. Seçime katılım oranı ise %81.15 olmuştur.

 Son yerel seçimler 31 Mart 2019 tarihinde yapılmıştır. Seçimde kullanılan 30.245 oyun 29.092’si geçerli sayılmıştır. AK Parti adayı Recep Çebi 15.089 oy, SP’li Ümit İsmailçebioğlu 6276 oy, BBP’li Hamit Baycan 4538 oy, İyi Parti’den Hasan Suiçmez 2655 oy, DP’li aday 332 oy, Bağımsız aday Erkan Kotancı 250 oy, BTP’li Ferdi Şahintürk 212 oy, DSP’li Ali Burhan Çavuşoğlu 72 oy almıştır. Seçimde TKP’nin oyu 43, Vatan Partisi’nin oyu 40 çıkmıştır. Partilerin oy dağılım yüzdesi; AK Parti %51.87, SP %21.57, BBP %15.60, İyi Parti %9.13, DP %1.15, Bağımsız aday %0.86, DSP %0.25.Seçime katılım oranı ise %81.63 olarak gerçekleşmiştir.

SONUÇ

1953 yılında ilçe olan Araklı, beşeri ve fiziki gelişmesiyle birlikle seçme ve seçilme kültürü açısından da çok ciddi bir potansiyeli taşımaktadır. Bu sebeple Araklı, Trabzon siyasi kültürü içerisinde belirleyici bir role sahiptir. Araklı insanı potansiyeline inanarak, ilçesi için en anlamlı en fayda getirici tercihlerde bulunmalı, beşeri potansiyelini seçme ve seçilme yaklaşımlarına yansıtarak, ilçesi için yüksek getiriyi ve kalkınmayı sağlayacak bir şekle dönüştürmelidir. Trabzon’un her açıdan üçüncü büyük ilçesi olan Araklı, bu enerjisini kinetik enerjiye çevirecek toplumsal adımları atabilmelidir. Tüm bunlarla birlikte Araklı insanı, ilçesi Araklı’nın dev beşeri potansiyelini ayağa kaldırmak için tutarlı, iş bilir, vizyoner ve misyon sahibi güçlü adaylar çıkarmalı, bu şekilde elindekipotansiyeliAraklı için yüksek katmadeğer sağlayacak şekle dönüştürmelidir. Siyasi partilerin Araklı ile ilgili düşünce ve yaklaşımları ise, “Yüksek Araklı Potansiyeli dikkate alınarak gerçekleşmelidir.

 MEHMET AKİF BAL

Tarihçi-Yazar

Gazi Üniversitesi Öğretim Görevlisi

29/11/2023